ایمنی و بهداشت محیط کار (HSE)
•
طی دهه های اخیر تحقق اهداف سازمان ها در حوزه رقابت پذیری کشورهای صنعتی، پرداختن به موضوعات ایمنی، بهداشت و محیط زیست را به یکی از اولویت های اصلی در کسب و کار امروز تبدیل شده است و به عنوان اصلی ترین سرمایه سازمان با هدف بهبود فرایندهای کاری ، در زمره مهم ترین اهداف مدیریت های اقتصادی قرار گرفته است.
خدمات تخصصی بهداشت در ساختار سازمانی
اساساً واژه سالمت در حوزه کار و اشتغال در 2 سطح زیر قابل تعریف است:
- سطح 1: بهداشت کار (Occupational hygiene)
- سطح 2: طب کار (Occupational medicine)
فرهنگ ایمنی و حفاظتی در محیط کار ارتباط مستقیم با سلامت و بهداشت نیروی کار، رشد و توسعه اقتصادی جوامع دارد و مدیریت منابع انسانی نیازمند صیانت از نیروی کار و ایمن سازی محیط کار است.
در ماده 85 قانون کار آمده است :
برای صیانت نیروی انسانی و منابع مادی کشور رعایت دستورالعمل هایی که از طریق شورای عالی حفاظت فنی (جهت تامین حفاظت فنی) و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی (جهت جلوگیری از بیماری های حرفه ای و تامین بهداشت کار و کارگر و محیط کار) تدوین می شود، برای کلیه کارگاه ها، کارفرمایان، کارگران و کارآموزان الزامی است.
بشر از زمانی که خود را شناخته، در پی تلاش و فعالیت بوده و طبیعتاً در مسیر زمان، تحولاتی را پشت سر گذاشته است . در دوره هایی که زندگی بشر از شکار و صید و یا کشاورزی تأمین می شده، به سبب سادگی ابزار، عوارض وابسته به شغل (ایمنی و بهداشت محیط کار) ناچیز بوده است و در اکثر موارد از چند خراش یا زخم ساده یا حدا کثر شکستگی اعضاء تجاوز نمی کرده است، ولی بتدریج که صنعت پیشرفت کرد و نیروی محرکه مکانیکی و الکتریکی بوجود آمد، خطرات نیز به همان نسبت افزایش یافت.
با وقوع انقلاب صنعتی در سال های بین 1760 تا 1830 در انگلستان و سرایت آن به دیگر کشورهای اروپایی، نیروی محرکه مکانیکی و الکتریکی وبوجود آمد با گسترش اختراعات و اکتشافات به تدریج کارهای دستی، ماشینی شد . استفاده از انرژی های ماهیچه ای، حیوانات، باد و جریان آب به حداقل رسید و استفاده از انرژی جریان الکتریسیته، انرژی بخار (از طریق ماشین بخار و توربین بخار) و انرژی سوخت (گازهای ناشی از سوخت بنزین و گازوئیل) افزایش یافت و جایگزین آنها شد.
انقلاب صنعتی با اختراع ماشین بخار (1782 آغاز شد و جهشی در صنایع جیمز وات) توسط نساجی و به دنبال آن در صنایع دیگر در انگلستان ایجاد کرد. سپس با اختراع وسایل ماشینی متعدد (به منظور تغییر و تبدیل انرژی) به سرعت در تمام اروپا و آمریک او بعد هم در نقاط دیگر جهان گسترش یافت. در نتیجة انقلاب صنعتی و اختراع و تکامل ماشین های تولید جدید، محیط کار از خانه ها و کارگاه های کوچک به کارخانه ها کشانده شد و صنعت چهره جدیدی به خود گرفت. هرچند انقلاب صنعتی برای انسان آسایش زیادی در زندگی به همراه آورد و باعث گسترش پیشرفت در کلیه مظاهر و شؤون حیات شد، لیکن این دگرگونیها جنبه های منفی نیز به دنبال داشت که مهم ترین آنها حوادث صنعتی، سروصدا، آلودگی محیط زیست و آلودگی هواست .
دربارة پیشگیری از حوادث صنعتی بایستی اذعان داشت که بشر با قیمتی گزاف و دردناک تجربه اندوزی کرده است. اوایل قرن نوزدهم با اوج انقلاب صنعتی و ورود ماشین در عرصه تولید، تغییرات شگرف، وسیع و همه جانبه ای در شیوه زندگی و اوضاع اقتصادی، صنعتی، اجتماعی و فرهنگی مردم جهان پدیدار شد . اولین قانون کار را فرانسه در خصوص کارخانه ها و کارگاه هایی که ار انرژی مکانیکی استفاده می نمودند و یا کار بطور مداوم در آنها صورت می گرفت، مدون ساخت.
بهداشت کار (Occupational hygiene)
به لحاظ تقویت نمودن مباحث پیشگیرانه در صنعت، انجام وظیفه می نماید بهداشت کار یا مهندسی بهداشت شامل کلیه خدمات بهداشت محیط ، بهداشت تغذیه کارکنان و بهداشت حرفه ای داخل محیط های کاری می باشد. مهندسی بهداشت همانند دیگر علوم برای ارائه خدمات خود به فراخور نیاز صنعت نیازمند بهره گیری از تخصص های مختلف از قبیل شیمی، آمار، اپیدمیولوژی، فیزیولوژی، سم شناسی، آناتومی، طب صنعتی، تغذیه، توانبخشی و ... می باشد. به همین علت کارشناسان بهداشت در صنعت برای ارائه خدمات هرچه موثرتر می بایست از اطالعات واحدهایی از قبیل بهره برداری، تعمیرات، فرآیند، طب صنعتی و ... استفاده نمایند .
فعالیت های مهم مهندسی بهداشت
- فعالیت های بهداشت محیط کار
شناسایی، ارزیابی و کنترل آلودگی های هوا، آب، فاضالب، پسماندها و نظافت محل کار تأمین آب و موادغذایی سالم با کمک بهداشت تغذیه در محیط کار سم پاشی، طعمه گذاری، مبارزه با حشرات و جوندگان و ...
- فعالیت های بهداشت تغذیه کارکنان
شناسایی، ارزیابی و پیشگیری از آلودگی مواد غذایی بوسیله آب، خاک، هوا، گیاهان، حیوانات اطمینان از سالمت مواد غذایی کارکنان تنظیم برنامه تغذیه کارکنان با توجه به سالمت فرد و محیط های کاری آنها و...
- فعالیت های بهداشت حرفه ای
شناسایی، اندازه گیری، ارزیابی و کنترل ریسک های بهداشتی (عوامل زیان آور محیط کار) شامل:
- عوامل زیان آور فیزیکی
- عوامل زیان آور شیمیایی
- عوامل زیان آور بیولوژیکی
- عوامل زیان آور ارگونومیکی
- عوامل زیان آور مکانیکی
پیشگیری از وقوع بیماری های ناشی از کار کارکنان و اطمینان از سالمت آنها
پیشگیری از وقوع حوادث، آسیب ها و حفاظت کارکنان و...
طب کار (Occupational Medicine)
شاخه ای از طب پیشگیری Preventive medicine است که در زمینه خدمات سالمت شغلی فعالیت می نماید. طب کار یک رشته تخصصی پزشکی جدید، که نه تنها در ایران، بلکه در بسیاری از کشورهای جهان می باشد. دراین رشته اقدامات بالینی و اجرای برنامه های پیشگیری با توجه به شرایط محیط کار انجام میشود و از این طریق به سالمت شاغلین می پردازد.
تعریف بهداشت روانی در محیط کار
مقاومت در مقابل پیدایش پریشانیهای روانی و اختلالات رفتاری در کارکنان سازمان و سالم سازی فضای روانی کار به نحوی که هدف های چند گانه زیر تأمین شود:
هیچ یک از کارکنان سازمان به دلیل عوامل موجود در سازمان گرفتار اختلال روانی نشوند. هر یک از کارکنان از اینکه در سازمان محل کار خود به فعالیت اشتغال دارند احساس رضایت کنند و علاقه مند به ادامه کار در آن سازمان باشند . هریک از کارکنان سازمان نسبت به خود ،رؤسا ،همکاران و جایگاه خود احساس مثبتی داشته باشد . همه کارکنان سازمان قادر به ایجاد روابط مطلوب با محیط کار و عوامل موجود در آن باشند.
اصول بهداشت روانی در سازمان
ایجاد جو صمیمیت، همدلی، صداقت و ایجاد شرایطی که کارکنان سازمان با اعتقاد قلبی برای خود و همکاران خویش احترام قائل باشند. پرهیز از اعمال روش های مبتنی بر زور و اجبار در محیط کار.
شناسایی استعدادهای بالقوه کارکنان تحت نظارت و سپس فراهم ساختن شرایط لازم برای رشد و شکوفایی این استعداد در حد توان و امکانات سازمان.
شناسایی دلایل واقعی کم کاری، غیبت از کار،بی حوصلگی و بی علاقگی به کار،کم توجهی و بی دقتی کارکنان توسط مدیر و پرهیز از قضاوت های کورکورانه و مبتنی بر پیشداوری در مورد کار و رفتار کارکنان سازمان .
آشنا ساختن کارکنان با واقعیت های محیط کار و حذف آن دسته از معیارها و عوامل سازمانی که از لحاظ اخلاقی،انسانی و فرهنگ سازمانی صحیح تلقی نمی شود.بنابراین مدیران باید تلاش کنند تا محیط کار برای کارکنان اضطراب آور نباشد و کارمندان احساس امنیت شغلی کنند و با شادی و نشاط و شوق و انگیزه به دور از هر گونه خشم و درگیری بیهوده به وظایف خود عمل نمایند.
اصول ایمنی و بهداشت حرفه ای عبارتند از:
ارتقاء و حفظ بالاترین درجه از سلامت جسمی، روحی، اجتماعی شاغلین در کلیه مشاغل مراقبت از شاغلینی که سلامتیمان در معرض خطرات ماشین از شرایط کار است مراقبت از شاغلینی که عوامل زیان آور، سلامتیمان را در محیط کار تهدید می کند.
هدف از خدمات بهداشت حرفه ای
تامین ایمنی، بهداشت محیط کار، پیشگیری از بیماری های ماشین از تکرار، پیشگیری از معلولیت ها، استفاده بهینه از توان نیروی کار و تامین رفاه شاغلین است. وجود نیروی کار سالم، بارور و با انگیزه عامل کلیدی برای توسعه اقتصادی و اجتماعی محسوب می شود بعلاوه بهره وری و کیفیت کار و تولید سالم که ضامن توسعه پایدار است را نیز به همراه دارد.
دو گام در علیمات اجرایی و بهداشت حرفه ای
اوّلین قدم در عملیّات اجرائی ایمنی و بهداشت حرفه ای شناسایی است و از مراحل مختلفی تشکیل می گردد. بازدید اوّلیه، تشخیص فرآیند، تعیین منابع خطر و مزاحم، تخمین شدت خطر و افراد معرض . . . با انجام این مرحله، طی یک بازدید مقدماتی، خصوصیات کلی کار، محیط کار شناسرایی می شود. مواد اوّلیه، مواد بینابینی، و تولید نهایی شناسایی و بر حسب کار، مواد و تجهیزات بکار گرفته شده، منابع احتمالی خطر تعیین و متعاقبا با در نظر گرفتن شدّت خطر، افراد در معرض، شروع کار (Work Loa) اولویت بندی شده و مقدمات اجرائی مرحله بعدی، که اندازه گیری است فراهم می شود.
گام بعدی پس از مرحله شناسایی، تعیین حدود نسبی عامل زیان آور است. بدین منظور ممکن است کارشناس بهداشت حرفه ای با استفاده از تجربیات خود عمل نماید و یا با استفاده از وسایل ساده ای مانند Detector tube نوع آلودگی های شیمیایی و حدود نسبی آنها تعیین می گردد و اقدام بعدی، تعیین و فراهم کردن ابزار و روش عملی تعیین میزان آلودگی می باشد . اندازه گیری معمولا به دو صورت محیطی و بیولوژیک صورت می گیرد که هر یک به نوبه خود به اشکال مختلف به مورد اجرا در می آیند.
اعداد خاص از اندازه گیری های محیطی و بیولوژیک به تنهایی و به صورت مجرد معنی و مفهومی ندارند و باید که آن ها را برای میزان آنها، مورد تفسیر و تجزیه و تحلیل قرار دارد. بر همین اساس استانداردهای بهداشت حرفه ای مطرح می گردد. وجود هر عامل به اصطلاح زیان آور در هر اندازه و مقدار برای سلامت افراد در معرض، خطرناک و زیان آور نخواهد بود مگر اینکه میزان آن از حد تعیین شده استاندارد (Threshold Limit Volume) بیشتر باشد و آن مقداری است که اکثر افراد معمولی می توانند به مدت 8 ساعت در روز و 40 ساعت در هفته برای سال ها بدون نگرانی در معرض آن قرار گیرند.
اقدامات بهبود دهنده
اگر ارزیابی نشان دهد که انجام وظیفه در یک سری، ریسک زیاد و قابل توجهی وجود دارد اقدامات اصلاحی مناسبی برای آن می بایستی در نظر گرفته شود. این اقدامات می تواند در زمینه های زیر صورت بگیرد:
- انتخاب اقدام اصلاحی مناسب برای حذف یا کاهش ریسک ، نظیر جایگزینی ماده شیمیایی سمی، نصب و راه اندازی سیستم تهویه موضعی یا تهویه ترقیقی، اجرای کنترل های مدیریتی و تامین وسای حفاظت فردی؛
- برمامه ریزی دوره های آموزشی را برای کارکنان ؛
- نمونه برداری از هوای محیط کار ؛
- استفاده از نتایج معاینات پزشکی ؛
- بررسی تجهیزات مربوط به شرایط اضطراری و کمک های اوّلیه و روش های اجرایی آنها
لوزی شناسایی خطر
لوزی خطر دارای چهار خانه است .
- رنگ قرمز برای خانه بالا (قابلیت اشتعال)
- رنگ آبی برای خانه سمت چپ (خطرات بهداشتی)
- رنگ زرد برای خانه سمت راست (قابلیت دفع و انفعال شیمیایی)
- خانه پایین بیرنگ و یا اینکه به رنگ بدنه محموله می باشد (خطرات خاص)
یازده نکته در مورد ایمنی و بهداشت محیط کار
- از وقوع لغزش و سقوط جلوگیری کنید
- خطرات آتش سوزی را برطرف نمایید
- میزان گرد و غبار را کنترل کنید
- از جاری شدن مواد در محیط کار جلوگیری کنید
- از ریختن اشیاء جلوگیری به عمل آورید
- به هم ریختگی ها را مرتب نمایید
- مواد را به درستی انبار کنید
- از ابزارها و تجهیزات ایمنی شخصی استفاده کنید و آنها را مورد بازرسی قرار دهید
- میزان تکرار فعالیت های ایمنی و بهداشتی را مشخص نمایید
- قوانین مدوّن تهیه نمایید
- تفکر درازمدت داشته باشید
میزان گرد وغبار را کنترل کنید
بر اساس نظر اتحادیه ی ملی محافظت در برابر آتش، انباشتگی بیش از 1/32 گرد و غبار در هر اینچ یا 0/8 میلی متر که باعث پوشیدگی حداقل 5 درصد سطح اتاق می شود می تواند منجر به انفجاری شدید گردد. این انباشتگی گرد و غبار به ضخامت یک سکه یا گیره ی کاغذ است . به گفته ی گری، یک متخصص بهداشت صنعتی باید محیط کار را در برابر خطرات احتمالی مرتبط با کیفیت هوا و گرد و غبار تست کند . استاندارد NFPA 654 که استاندارد پیشگیری از آتش سوزی و انفجار گرد و غبار است، بر شناسایی نواحی خطرناک، کنترل گرد و غبار و فعالیت های ایمنی و بهداشتی تاکید می نماید. این استاندارد بیان می کند که مکش گرد و غبار روشی مطلوب برای تمیز کردن است. تی کشیدن و با آب شستن هم از گزینه های دیگر می تواند باشد. استفاده از پمپ های باد نیز برای سطوح نا ایمن یا غیر قابل دسترس مجاز است .
از جاری شدن مواد در محیط کار جلوگیری کنید
زیرپایی های محیط کار، که می تواند پارچه ای یا چسبناک باشد، باید تمیز باشند و به خوبی نگهداری شوند. به گفته ی گری ، این کار از ترشح مواد خطرناک به سایر جاها جلوگیری می کند. همه ی زیرپایی ها را بررسی کنید تا اطمینان حاصل نمایید که مواد خطرناک از طریق آنها به جاهای دیگر انتقال پیدا نمی کند. علاوه بر این، به نظر نورتون، برای جلوگیری از انتقال آلودگی به پروتکل های پاکسازی جداگانه برای هر مکان نیاز است. برای مثال، هرگز نباید از همان کفشویی که در یک جا برای پاک کردن روغن استفاده شده در جای دیگر استفاده نمود. به گفته ی گری، اگر مواد، سمی باشند، ممکن است به تست بهداشت صنعتی، تغییر لباس کار و کارکنانی که با مواد سمی سر و کار دارند نباید با لباس کار استحمام شود. آرنهولز می گوید به خانه بروند.
مواد را بدرستی انبار کنید
بر اساس استاندارد جابجایی، انبار، استفاده و دفع مواد (OSHA (1926.250 ، در محل های انبار نباید موادی انباشته شوند که خطر انفجار، آتش سوزی یا انتشار سم را به همراه دارند. به گفته ی اریکو، اشتباهی که بعضی از کارکنان مرتکب می شوند این است که نردبان های انبار یا سایر اقلام را در کابینت های برق می گذارند، این کار علاوه بر این که خلاف قوانین OSHA است، تابلوی برق را مسدود می کند و ممکن است باعث آتش سوزی شود. من چنین مشکلی را در محیط های دیگر هم دیده ام. باعث شگفتی است که کارفرمایان او میگویند اصلا به این مشکلات توجهی ندارند. توجه آنها به محیط تولید، محل های نگهداری، انبار یا سایر مکان های ذخیره سازی بسیار اهمیت دارد؛ زیرا همین ها هستند که باعث بروز مشکلات ذخیره سازی و انبارش می گردند.
مواد و تجهیزات استفاده نشده را باید دور از دسترس کارکنان انبار کرد. بر اساس قوانین CCOHS، نباید از محیط کار برای ذخیره سازی و انبار استفاده کنید. به یاد داشته باشید که هر چیزی را پس از استفاده، مجددا به جای خود بازگردانید . آرن هولز توصیه می کند که قرار دادن فضای ذخیره سازی در نزدیکی کارکنان آنها را تشویق به استفاده از آن می نماید.