آشنایی با حوادث ناشی از کار
•
از دیرباز سالیانه هزاران حادثه کوچک و بزرگ در صنایع گوشه و کنار جهان به وقوع می پیوندد و ضمن ایجاد خسارت های مالی و محیطی ، بعضا صدمات جبران ناپذیری را بر انسان ها وارد می سازد . سازمان بین المللی کار (ILO) سازمان بهداشت جهانی (WHO) در گزارش ویژه خود در 28 آوریل 2005 اعلام نموده اند که سالانه بیش از دو میلیون نفر بر اثر بیماری ها و حوادث ناشی از کار جان خود را از دست می دهند . علاوه بر این، سالانه 268 میلیون حادثه منجر به جراحت نیز رخ می دهد که مصدومین ناشی از این گونه حوادث حداقل 3 روز از کار خود غایب خواهند بود .
سازمان بین المللی کار قبلاً برآورد کرده بود که حوادث و بیماری های ناشی از کار باعث از دست رفتن حدود 4 درصد تولید ناخالص داخلی (جهت پرداخت غرامت و غیبت از کار) می گردد . این گزارش می افزاید در حالیکه تعداد حوادث مرگبار و منجر به مصدومیت (ناشی از کار) در بیشتر کشورهای صنعتی جهان ثابت مانده و یا کاهش یافته است ، لیکن در برخی از کشورهای درحال توسعه روند افزایشی داشته است .
با وجود اینکه دیدگاه و نگرش پیشگیرانه در سرلوحه برنامه های مدیریت ایمنی و بهداشت حرفه ای می باشد، لیکن واقعیت این است که در برخی اوقات متاسفانه شاهد حوادث گوناگونی خواهیم بود ، از اینرو به منظور پیشگیری از وقوع مجدد حادثه مشابه و نیز کاهش اثرات و خسارت های ناشی از حوادث ، بایستی داده های مربوط به حوادث را جمع آوری نموده و با تجزیه و تحلیل آن ، علل ریشه ای حوادث را تعیین نموده و بر مبنای آن اقدامات اصلاحی و پیشگیرانه را انجام داد .
جهت آسانتر شدن ادامه مطلب و شفاف بودن آن ، چند مورد از اصطلاحات بکار گرفته در متن ، به شرح ذیل تعریف و توصیف می شود :
خطر (Hazard) : به منبع یا وضعیتی گفته می شود که دارای پتانسیل آسیب به شکل جراحات انسانی یا بیماری ، خرابی اموال و تخریب محیط کار یا ترکیبی از این موارد باشد. مواد شیمیایی
رویداد (Incident) : عبارت است از یک رخداد یا اتفاقی که منجر به یک حادثه می شود و یا پتانسیل منجر شدن به حادثه را دارد .
حادثه (Accident) : حادثه عبارت است از یک اتفاق یا رویداد ناخواسته که ممکن است به مرگ، بیماری، جراحت، صدمه و یا سایر خسارات Loss منجر شود.
شبه حادثه (Near-miss) : به اتفاقی که در آن هیچگونه بیماری، جراحت،خرابی و یا زیانی حادث نشده باشد شبه حادثه گفته می شود .
ریسک (Risk) : ریسک تابعی است از احتمال و پیامد یک رویداد خاص که بیانگر بزرگی خطر می باشد .
ایمنی (safety) : رهایی از ریسک های غیر قابل تحمل . میزان دوری از خطر .
وضعیت حوادث ناشی ازکار در جمهوری اسلامی ایران :
حوادث و بیماری های ناشی از کار یکی از تهدیدات عمده حیات بشریت می باشد .همزمان با پیدایش انقلاب صنعتی و گسترش علم و فناوری و رواج مخاطرات جدید ، توجه به مسئله ایمنی و بهداشت کار از سوی سازمان های بین المللی و متخصصان اهمیت فزاینده ای یافته و پیش گیری از حوادث به موضوعی محوری در ارتقای سلامت و گسترش برنامه های ایمنی و بهداشت کار تبدیل شده است بررسی و تجزیه و تحلیل آمار حوادث ناشی از کار بعنوان ابزاری جهت برنامه ریزی و اتخاذ تدابیر لازم در راستای صیانت از منابع انسانی و مادی کشور حایز اهمیت می باشد .
به منظور ارزیابی حوادث ناشی از کار از شاخص های مصوب سازمان بین المللی کار استفاده می گردد که رایج ترین آنها عبارتند از :
ضریب تکرار حادثه (وفور) :
عبارت است از تعداد حوادث ناشی از کار که در مدت معینی (مقطع یک ساله) منجر به صدمات (اعم از فوت ، نقص عضو جزیی یا کلی و ...) و از دست رفتن زمان کاری گردیده است .
ضریب تکرار حادثه برابر است با :
تعداد حوادث ناشی از کار در یک مدت معین × 1000000 (تقسیم بر مجموع ساعات کار کارگران در همان مدت)
به اعتقاد متخصصان ایمنی ، درصورتی که ضریب تکرار حادثه یک کارگاه یا سازمان بین صفر تا ده باشد آن کارگاه یا سازمان از منظر حوادث در شرایط خوبی بسر می برد . با برآورد این ضریب در محیط های کاری این امکان بوجود می آید تا بتوان کارگاه های مستعد بروز حوادث و پتانسیل حادثه خیزی را شناسائی نموده و برنامه ریزی های لازم در خصوص ایمنی و حفاظت فنی انجام پذیرد .
ضریب شدت حادثه :
با توجه به اینکه پیامد حوادث گوناگون با یکدیگر متفاوت می باشد ممکن است با یکسان بودن ضریب تکرار حوادث در صنایع ، زیان های ناشی از آنها با یکدیگر متفاوت باشد به همین دلیل از ضریب شدت حادثه نیز استفاده می گردد درمحاسبه این ضریب بجای تعداد حوادث ناشی از کار ، تعداد روزهای کاری از دست رفته در برابر زمان کارکرد کارگران در همان مدت بکار می رود .
ضریب شدت حادثه برابر است با :
تعداد روزهای از دست رفته به علت حوادث ناشی از کار در یک مدت معین × 1000000 (تقسیم بر مجموع ساعت کار کارگران در همان مدت)
ضریب وقوع حادثه (شیوع) :
شیوع حادثه ، رابطه بین تعداد حوادث ناشی از کار با تعداد کارگران را نشان می دهد .
ضریب شیوع حادثه (به ازاء صد هزارنفر کارگر) برابر است با :
تعداد کل حوادث در مدت معین × 100000 (تقسیم بر تعداد کل کارگران)
در حال حاضر علاوه بر وزارت تعاون کار و رفاه اجتماعی ، سازمانهای دیگری با توجه به شرح وظایف نسبت به ثبت و اعلام آمار حوادث ناشی از کار اقدام می نمایند بر همین اساس ، مراجع رسمی تولید آمار حوادث ناشی از کار در سطح کشور بشرح ذیل می باشد :
وزارت تعاون کار و رفاه اجتماعی (اداره کل بازسی کار) :
به استناد بند ه ماده 96 قانون کار، اداره کل بازرسی کار نسبت به بررسی ، تحلیل و انتشار آمار حوادث ناشی از کار اقدام می نماید . حادثه ناشی از کار ، حسب شکایت حادثه دیده یا اولیاء دم و ارجاع از سوی مقام قضایی به ادارات کل تعاون کار و رفاه اجتماعی ، توسط بازرسان کار سراسر کشور مورد بررسی قرار گرفته و ثبت می گردد .
سازمان تامین اجتماعی :
به استناد ماده 65 قانون تامین اجتماعی (کارفرما موظف است ظرف سه روز اداری از تاریخ وقوع حادثه ، حادثه ناشی از کار را به سازمان تامین اجتماعی اطلاع دهد) سازمان نسبت به ثبت آمار حوادث ناشی از کار بیمه شدگان تحت پوشش (مستند به تعریف ارائه شده ذیل ماده 60 قانون تامین اجتماعی) اقدام می نماید .
تعریف حادثه ناشی از کار طبق ماده 60 قانون تامین اجتماعی :
حوادث ناشی از کار حوادثی هستند که در حین انجام وظیفه و به سبب آن برای بیمه شده رخ می دهد . منظور از حین انجام وظیفه تمامی اوقاتی است که بیمه شده در کارگاه یا موسسات وابسته یا ساختمان ها و محوطه آن مشغول به کار باشد و یا به دستور کارفرما در خارج از محوطه کارگاه مامور انجام کاری می باشد. ضمنا اوقات مراجعه به درمانگاه و یا بیمارستان ، برای درمان و توان بخشی ، رفت و برگشت از خانه به کارگاه نیز جزء زمان انجام وظیفه به شمار می آید ، به شرط آنکه حادثه در زمان عادی رفت و برگشت به کارگاه رخ داده باشد حوادثی که برای بیمه شده به هنگام اقدام برای نجات سایر بیمه شدگان و کمک به آنها رخ می دهد نیز حادثه ناشی از کار محسوب می گردد.
سازمان پزشکی قانونی :
حوادث ناشی از کار اعلامی از سوی سازمان پزشکی قانونی حسب ارجاع از سوی مراجع قضایی و متقاضیان و اعلام آنها بعنوان حادثه ناشی از کار ثبت می گردد. در حال حاضر آمار ملی در خصوص حوادث ناشی از کار ، آمارثبت شده توسط وزارت تعاون کار و رفاه اجتماعی می باشد که منطبق با استانداردهای بین المللی و قانون کار جمهوری اسلامی ایران بوده و بر اساس آن شاخص های آماری درخواستی توسط سازمان بین المللی کار محاسبه و اعلام می گردد.
علل مغایرت آمار حوادث ناشی از کار ثبت شده توسط مراجع رسمی و تعاریف مربوطه بر اساس تعاریف مصوب از سوی سازمان بین المللی کار، حادثه ناشی از کار (occupational accident) عبارتست از اتفاق یا پیامدی که در جریان انجام کار پدید آمده و با صدمات شغلی مرگبار یا غیر مرگبار همراه می باشد. تعاریف دیگری از جمله بیماری های ناشی از کار (occupational disease ) که عبارتست از بیماری هایی که شخص بر اثر وجود عوامل بیماری زا طی فعالیت کاری به آن مبتلا می گردد و حوادث در حین رفت و آمد (commuting accident) وجود دارد که ماهیت آنها کاملا با حادثه ناشی از کار متفاوت می باشد و هر کدام بصورت مجزا مورد بررسی و تجزیه تحلیل قرار می گیرد.
وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، به استناد بنده ماده 96 قانون کار، حادثه ناشی از کار را (در چارچوب تعاریف مصوب سازمان بین المللی کار) در خصوص حادثه دیدگان مشمول قانون کارو حسب شکایت حادثه دیده یا اولیاء دم ، مورد بررسی قرار داده و ثبت می نماید.
سازمان تامین اجتماعی به استناد ماده 60 قانون تامین اجتماعی علاوه بر حوادثی که در حین انجام وظیفه و به سبب آن برای بیمه شده اتفاق می افتد حوادث ترافیکی و حین رفت و برگشت از منزل به کارگاه و ماموریت های خارج از کارگاه را نیز بعنوان حادثه ناشی از کار ثبت می نماید .
آمار منتشره از سوی سازمان پزشکی قانونی به گفته مسئولین آن سازمان ، حسب ارجاع از سوی مراجع و متقاضیان بعنوان حادثه ناشی از کار تلقی شده و از تعاریف قانونی در این خصوص تبعیت نمی گردد. عدم یکسان بودن تعاریف و مفاهیم در خصوص حادثه ناشی از کار موجب مغایرت آمارهای ثبت شده از سوی این سه مرجع گردیده بطوریکه آمار اعلام شده از سوی سازمانهای مذکور از آمار اداره کل بازرسی کار به مراتب بالاتر می باشد . این اختلاف بعضا شامل حادثه دیدگانی می باشد که مطابق با تعاریف وزارت تعاون کار و رفاه اجتماعی و تعاریف بین المللی بعنوان حادثه ناشی از کار تلقی نمی گردد.
انواع حوادث :
- صنعتی
- کشاورزی
- ساختمانی
- معادن
- خدماتی
- ترابری
طبقه بندی حوادث بر اساس ماهیت حادثه :
- سقوط از ارتفاع
- سقوط به درون کانال ها و دریچه ها
- گیر کردن اعضای بدن بین اجزاء متحرک دستگاه
- سر خوردن و یا سکندری خوردن
- پرتاب شدن قطعات از دستگاه ها
- مواجهه / تماس با جریان الکتریسیته
- مواجهه / تماس با دماهای بالا
- مواجهه / تماس با تشعشعات
- مواجهه / تماس با مواد شیمیایی
طبقه بندی حوادث
امروزه تقسیم بندی های گوناگونی برای حوادث وجود دارد که عبارتند از :
حوادث عمده :
منظورحوادثی است که منجر به فوت یا نقص عضو گردیده و یا خسارت مالی قابل ملاحظه ای را ایجاد نموده است.
حوادث جزئی :
منظورحوادثی است که منجر به جراحت شده و جهت بهبودی نیاز به استراحت پزشکی داشته و یا خسارت مختصری را موجب شده باشد .
حوادث منجر به کمک های اولیه :
منظور حوادثی است که بصورت سرپایی در اورژانس / بهداری صنعت مورد معالجه قرار گرفته و فرد پس از آن قادر به ادامه فعالیت خواهد بود .
شبه حوادث :
منظور رویدادهایی است که علیرغم رخ دادن ، هیچ گونه آسیب و یا خسارتی را به همراه نداشته است. هزینه های حوادث اگرچه از لحاظ قانونی موظف به بررسی و ثبت هزینه های ناشی از حوادث نمی باشیم ، لیکن مهم ترین موضوع مورد توجه مدیران در مبحث حوادث ، هزینه می باشد .
هزینه های مستقیم :
مانند هزینه های درمان و غرامات پرداختی ، تعمیرات ، خسارت یا ازدست رفتن محصول ، آسیب به ساختمان ، آسیب به وسایل نقلیه و ....
هزینه های غیر مستقیم :
مانند هزینه های توقف کار و فعالیت ، هزینه تعهد جهت تولید و تحویل محصول به مشتری ، هزینه های تحقیق ودبررسی ، وقت و زمان مدیریت ، استخدام و آموزش کارکنان جدید ، افزایش هزینه های بیمه ، خسارت به شهرت سازمان و ...
علل بروز حوادث :
علل بروز حوادث را می توان از دو دیدگاه مورد بررسی قرار داد.
1 - علل مستقیم :
اعمال و شرایط خاصی که باعث بروز حادثه شده است که عبارتند از :
اعمال نا ایمن : (Unsafe Action)
مطابق آمار ارائه شده در سطح کشور و نیز جهان ، اکثر حوادث بعلت انجام اعمال ناایمن توسط کارکنان انجام می پذیرد ، اعمال ناایمن به نوعی یکی از رایج ترین عللی است که معمولا توسط سازمان ها گزارش می شود. در قسمت ذیل نمونه هایی از اعمال ناایمن قید شده است :
- انجام کارهای خطرناک بدون اخذ مجوز ایمنی
- ترک و رها نمودن تجهیزات در وضعیت خطرناک
- جدا کردن تجهیزات ایمنی از دستگاه
- استفاده از تجهیزات معیوب
- استفاده نابجا یا غیراصولی از تجهیزات
- عدم استفاده از وسایل حفاظت فردی
- شوخی/عجله/سهل انگاری / بی احتیاطی
- سایر موارد
شرایط نا ایمن : (Unsafe Condition)
در برخی از مواقع ، شرایط محیط کار ناایمن می باشد و فرد را دچار حادثه می نماید ، لذا در این گونه مواقع ، بهتر آن است که بجای مقصر دانستن فرد ، شرایط محیط کار را ایمن سازیم :
- نقص فنی دستگاه
- معیوب بودن ابزار
- فقدان / نامناسب بودن حفاظ
- نامناسب بودن ایستگاه کاری
- لغزندگی کف کارگاه
- نقص فنی وسایل حمل و نقل صنعتی
- سایر موارد
2 - علل پایه ای : ( Basic Causes )
در این قسمت به بررسی عللی می پردازیم که باعث بوجود آمدن علل مستقیم (اعمال ناایمن و شرایط نا ایمن) گردیده است ، که آن را با نام های مختلف علل سیستمی ، علل پایه ای و یا علل مدیریتی می شناسند. با مشخص نمودن علل پایه ای ، می توان با اتخاذ یک تصمیم اساسی ، از وقوع بسیاری از حوادث جلوگیری نمود ، در حالی که با اتخاذ تصمیم بر مبنای علل مستقیم تنها از بروز یک حادثه خاص می توان جلوگیری نمود :
- فقدان / ضعف برنامه تعمیرات پیشگیرانه
- نظارت و سرپرستی ضعیف
- ارجاع کار با روش غلط
- ارجاع کار تحقیقاتی و غیرروتین
- ارجاع کار فوریتی
- عدم ارائه آموزش ایمنی به کارکنان
- فقدان یا نامناسب بودن وسایل حفاظت فردی
- فقدان دستورالعمل ایمنی
- سایر موارد
ارائه راه حل های پیشگیرانه :
پس از آن که تلاش برای یافتن حقایق و پیدا کردن علل بروز حادثه پایان گرفت و سناریوهای محتمل شناخته شد، لازم است راه حل های پیشگیری از بروز حادثه ارائه شود تا بتوان از بروز حادثه مشابه جلوگیری نمود . مسلما، راه حل های پیشگیری بر مبنای علل شناخته شده، پیشنهاد خواهد شد.
