اقتصاد گردشگری چیست؟
•
برای اولین بار بصورت رسمی در سال 1937 کلمات توریست و توریسم توسط سازمان ملل مورد استفاده قرار گرفت ولی پیشینه این صنعت به سال ها قبل از این تاریخ برمی گردد. کشور انگلستان در میان کشورهای اروپایی از اولین کشورهایی بود که به این صنعت روی آورد و با صنعتی شدن کشورها در غرب فرهنگ توریسم در بین مردم رواج یافت. و با اختراع راه آهن این صنعت به یک صنعت بین المللی مبدل گردید. و بدین ترتیب این صنعت ابتدا در اروپا و سپس در سایر قاره ها گسترش یافت. ولی امروزه توجه دولتمردان و صاحبنظران بیش از پیش به این صنعت معطوف گردیده تا آن حد که برای توسعه این صنعت بودجه های بیش از بودجه های دفاعی در نظر گرفته می شود.
تعریف گردشگری
برای گردشگری تعاریف مختلفی وجود دارد که به بعضی از موارد اشاره می شود :
حرکت افراد به مقاصدی خارج از محل های زندگی و کار ، فعالیت هایی که درحین اقامت این گونه افراد در حین سفر و اقامت انجام می شود و تسهیلاتی که برای تامین نیازهای آنها فراهم می گردد . تعامل بین گردشگرها، تدارک کنندگان تجاری، جوامع و کشورهای مسافر و مهمان پذیر در فرایند جذب گرشگر و بازدیدکنندگان ، و شکل گیری روابط و رویدادها .
جاذبه ها و گردشگری و سفر:
کلیه اقدامات و فعالیت های گردشگری و سفر به یک یا چند نوع جاذبه و عوامل ایجاد انگیزه به شرح زیر مرتبط می گردد. جاذبه ها ، شوق دیدار مکان ها ، وقایع و افراد ، موجب تحرک انسانها می شود . در هر یک از موارد زیر برای افراد متفاوت ، جاذبه های مختلفی وجود دارد.
- طبیعت
- فرهنگ
- اماکن و رویداد های مذهبی
- قرابت قومی و نژادی
- تفریحی و استراحت
- رویداد های خاص
- جشنواره
تسهیلات گردشگری
گردشگران به مکان و کشورهائی سفر می کنند که در آن کشورها ، امنیت اجتماعی ، آمکانات و تسهیلات اصلی و عمومی فراهم باشد . بعد از تامین امنیت و وجود آرامش ، امکانات و تسهیلات اولیه ای که برای جذب و حضور گردشگر لازم هستند به قرار زیر هستند :
- محل اقامت
- غذا و خوراک
- خدمات پشتیبانی
- حمل و نقل
- امکانات بنیادی و ساختاری
- مهمان نوازی
عوامل اصلی انگیزه سفر و گردشگری
برای آنکه فردی برای سفر تصمیم بگیرد و گردشگری را در برنامه های زندگی خود منظور نماید به چهار عامل و انگیزه بستگی دارد :
- وقت و فرصت داشتن
- درآمد
- وسیله سفر
- انگیزه
صنعت گردشگری
در سالیان اخیر بدلیل اهمیت گردشگری از آن بعنوان یک صنعت نامبرده می شود و این صنعت به اندازه ای درآمدزا و پرسود می باشد که بسیاری از کشورها به اندازه درآمد نفتی کشورمان ایران از این صنعت کم هزینه و پرسود درآمدزائی کرده اند. صنعت گردشگری و یا اصطلاحاً صنعت توریسم، سومین صنعت مولد شغل و سرمایه بعد از صنعت نفت و خودرو سازی می باشد. به همین دلیل در دهه های اخیر بسیاری از دولت ها، مسئولین اقتصادی و صاحبنظران با حساسیت بیشتری به گسترش این صنعت روی آورده اند و در تلاش هستند سهم بیشتری از بازار جهانی این صنعت را برای جوامع خود به ارمغان ببرند. گردشگری در چند دهه اخیر به یکی از مهم ترین بخش های فعالیت اقتصادی کشور ها تبدیل شده است.
صنعت گردشگری از دیدگاه اقتصاد
اقتصاد دانان از صنعت گردشگری بعنوان یک صنعت مولد سرمایه و اشتغال زا نام می برند و توجه خاصی به این صنعت دارند لذا معتقدند توسعه صحیح گردشگری به لحاظ اقتصادی موجب افزایش ارز آوری می شود. صاحبنظران علم اقتصاد معتقدند اگر کشوری بتواند از پتانسیل ها استفاده کرده و چرخ های این صنعت را در کشورش به حرکت درآورد شاهد شکوفایی شگرفی در سطح اقتصاد کشور خواهند بود. تاثیر این صنعت از جهات مختلف قابل بررسی و مهم است که به تعداد از این مولفه ها در زیر اشاره شده است :
- ورود ارز به کشور
- اشتغال در بسیاری از زمینه ها
- پویائی بازار خرده فروشی
- فعال شدن فرودگاه ها و سیستم های حمل و نقل
- افزایش سرمایه گذاری
- افزایش تولیدات محلی و بومی و صنعتی (صنایع دستی و محصولات فرهنگی)
- افزایش میزان سرمایه گذاری بخش خصوصی (هتل سازی و سایر خدمات مرتبط)
موقعیت ایران در صنعت گردشگری :
بر اساس گزارش سازمان جهانی گردشگری، ایران رتبه 10 جاذبه های باستانی و تاریخی و رتبه پنجم جاذبه های طبیعی را داراست با این وجود از لحاظ بهره برداری از این منابع در جایگاه مطلوبی قرار نگرفته است. در حالی که سهم ایران با وجود رتبه ممتازش در جاذبه های جهان گردی از درآمد گردشگری جهان حتی به یک درصد هم نمی رسد. این ویژگی ها فرصت بی نظیری را در اختیار ایران قرار داده است تا با توسعه صنعت گردشگری کشورمان، از دیدگاه فرهنگی ایران را به عنوان یکی از گهواره های تمدن در سطح بین الملل معرفی نماییم.
کشور پهناور ایران با ویژگی های طبیعی و اقلیمی خاص و همچنین آثار تاریخی و هنری برای علاقه مندان به گردشگری مقصد بسیار مستعدی می باشد و همچنین در سطح بین المللی هم به دلایل ویژگی های جغرافیایی و قرار گرفتن در راه شرق آسیا و اروپا (جاده ابریشم) مورد توجه می باشد. کشور ایران در گروه کشورهای برتر جهان از نظر قابلیت های طبیعی و تاریخی است. تنوع زیستی و وجود چهار فصل کامل و جاذبه های طبیعی بی همتا در کنار فرهنگ اصیل ایرانی بیانگر قابلیت بالای توسعه گردشگری در ایران است.
در ده سال گذشته تا به امروز بسیاری از کشورهای اطراف ایران با هدف جذب گردشگر بیشتر با تمام توان پا به میدان این صنعت گذاشته اند و بر درآمدهای ملی خود افزوده اند و از مزایای توریسم و سرمایه گذاری در این زمینه سود هنگفتی را برای کشورشان بوجود آورده اند ولی متاسفانه کشورما ایران با وجود بسیاری از ویژگی های لازم برای صنعت گردشگری نتوانسته است در این میدان سهم واقعی خود را بدست آورد و از رقیبان تازه به دوران رسیده خود بسیار فاصله دارد. با توجه به اینکه مدیران و مسئولین دولتی با وجود وضع قوانین حمایتی برای این صنعت، نتوانسته اند به اهداف اصلی خود برسند، نیاز به بازنگری و تغییراتی در ساختار ساختمان این صنعت در کشورمان ضروری احساس می شود.
موانع رشد صنعت گردشگری در ایران :
- ضعف مدیریت کلان در صنعت گردشگری
- عدم توجه به توسعه منابع انسانی در صنعت گردشگری
- ضعف در اطلاع رسانی و تبلیغات در زمینه جذب گردشگر
- سایر موانع رشد صنعت گردشگری در ایران
عوامل و عناصر موثر در صنعت گردشگری :
در صنعت گردشگری بخش دولتی و خصوصی مکمل همدیگر هستند و نبود یکی از آنها باعث نا کارآمدی وجود دیگری می شود، لذا باید بخش دولتی و بخش خصوصی هر یک در جایگاه خود قرار بگیرند تا شاهد رشد و شکوفایی این صنعت باشیم. بخش دولتی با ایجاد زیرساخت های می تواند نقش اساسی را در توسعه این صنعت داشته باشد. یکی از مهم ترین وظایف بخش دولتی، مدیریت کلان و تعیین سیاست های کلی در این صنعت باشد. با مطالعه بر پتانسیل های موجود در ایران، نقشه و طرح جامع گردشگری را برای کشور تدوین کنند و با تخصیص بودجه زیر ساخت های لازم برای سرمایه گذاری بخش خصوصی را مهیا کنند. با گسترش جاده ها، تجهیز فرودگاه ها و ترمیم و اصلاح سیستم های حمل و نقل زمینه های امنیت و آرامش خاطر گردشگران را ایجاد کنند. با وضع قوانین و مقررات بستر سازی جهت ایجاد امنیت روانی و اجتماعی برای گردشگران و جهانگردان که فاکتور مکمل و بسیار مهمی در راستای توسعه صنعت گردشگری است صورت گیرد. به توسعه منابع انسانی و ایجاد مراکز آموزشی تخصصی بپردازند. با تدوین قوانین حمایتی از سرمایه گذاری در این صنعت راه را برای سرمایه گذاران داخلی و خارجی هموار سازند. با تبلیغات و اطلاع رسانی، زمینه های لازم را برای سفر گردشگران به ایران ایجاد کنند.
می توان به این نتیجه رسید مدیریت کلان و متخصص در صنعت گردشگری حرف اول را میزند. برنامه ریزی بلند مدت و کوتاه مدت به همراه استراتژیک می تواند زمینه های لازم جهت توسعه و گسترش این صنعت را در پیش داشته باشد. در صنعت گردشگری بخش دولتی و خصوصی به همراه هم می توانند به نتایج مطلوب برسند و هر یک به تنهایی فقط قسمتی از چرخ های این صنعت را بگردش در می آورند و در صورت نادیده گرفتن هر یک از این دو بخش قطعاً به بازده مثبت و شکوفایی در این صنعت نخواهیم رسید و حتی بهره برداری ناپایدار از عرصه های طبیعی می تواند موجبات نابودی منابع طبیعی را بهمراه داشته باشد و هزینه های جبران ناپذیری را به کشور تحمیل نماید.
7 منفعت گردشگری برای اقتصاد محلی :
گردشگری موجب می شود که ثروت از طرق مختلف به اقتصاد جوامع تزریق شود. بزرگترین منفعت این صنعت در آن است که
1 - فرصت های شغلی بسیاری را به وجود می آورد
2 - استخدام
3 - توسعه اقامتگاه های محلی و بومی
4 - تنوع در منابع درآمد
5 - زیر ساخت:
6 - منافع اجتماعی
7 - منافع زیست محیطی
انواع اشتغال ایجاد شده توسط گردشگری:
1 - اشتغال مستقیم:
اشخاصی که در موسسات مرتبط با جهانگردی کار می کنند از قبیل هتل ها، رستوران ها،فروشگاه ها و مراکز خرید و آژانس های مسافرتی
2 - اشتغال غیر مستقیم:
مشاغل ایجاد شده در بخش های عرضه از قبیل کشاورزی،شیلات و صنایع.
3 - اشتغال القایی:
اشخاصی که از طریق خرج کردن درآمدی که شاغلان مستقیم و غیر مستقیم کسب کرده اند حمایت می شود. نقش گردشگری شهری در توسعه اقتصادی کلان شهرها در حال حاضر و با توجه به گستردگی مدیریت شهری در کلان شهرها بهره گیری از جاذبه های توریستی می تواند نقش مهمی در معرفی شهرها به عنوان یک جاذبه گردشگری جهانی در ارتباط با اقتصاد کلان شهرها ، داشته باشد.
توسعه گردشگری چه زمانی می تواند پایدار باشد؟
زمانی که مخرب نبوده و امکان حفظ منابع آب و خاک، منابع ژنتیکی، گیاهی و جانوری را برای آیندگان فراهم آورد. در واقع توریسم پایدار، توریسمی است که بتواند در یک محیط، در زمانی نامحدود ادامه یابد و از نظر انسانی و فیزیکی به محیط زیست صدمه نزند و تا بدان حد فعال باشد که به توسعه سایر فعالیت ها و فرآیندهای اجتماعی لطمه ای وارد نسازد.
نظریه های مربوط به گردشگری
- کلاسیک ها
دوره کلاسیک ها، از سال 1790 تا 1870 ، یعنی از آدام اسمیت تا جان استوارت میل طول کشیده و در این دوره، تاکید کلاسیک ها، بر مساله تخصیص و مکانیزم قیمت، مساله مازاد و توزیع آن بین طبقات اجتماع بود. توجه خاص آنان، بیشتر به سرمایه گذاری، که موجب انباشت سرمایه می شد، معطوف می گردید.
- نئوکلاسیک ها
پس از آن، با ظهور مارژینالیست ها یا همان نئوکلاسیک، از سال 1890 که توجه اصلی خود را به رفتار فرد و تصمیم گیری بهینه متوجه می ساختند، مکتب نئوکلاسیک، کار خود را آغاز نمود. کلاسیک ها و نئوکلاسیک ها، بازار کار را رقابتی دانسته و معتقد بودند، که پارامترهای این بازار در تعادل قرار داشته و هر عدم تعادلی زودگذر و موقتی است. بنابراین، از آن جا که همه چیز خود به خود به تعادل می رسد، نیازی به دخالت دولت نخواهد بود.
- کینزی ها
پس از بحران بزرگ در سال 1932 - 1929 ، و افزایش بیش از حد بیکاری ناخواسته و عدم توانایی در پاسخگویی مکتب کلاسیک ها به وضعیت پیش آمده، مکتب کینزی روی کار آمد. پیروان این مکتب عقیده داشتند، که عدم انعطاف پذیری دستمزدها و قیمت ها بر خلاف آنچه در مکتب کلاسیک ها بیان شده بود، سبب می شود بازار به تعادل همراه با اشتغال کامل، دست پیدا نکند. کینزی ها اعتقاد داشتند، سیستم اقتصادی به خودی خود به تعادل نخواهد رسید و برای رسیدن به تعادل، دخالت دولت به عنوان عاملی مهم و اساسی، ضروری می باشد.
- مکتب نئولیبرال و اقتصاد بازار آزاد و گردشگری:
این مکتب با پررنگ کردن نقش دولت به شکل انحصاری، صدمات زیادی را به آزادی های اقتصادی وارد نموده و کلاسیک ها یا همان لیبرال های سنتی، با شعار آزادی نامحدود، در بسیاری از موارد شرایط رقابت کامل را از بین بردند. در حال حاضر، اقتصاد جهان بر اساس اصول مکتب نئولیبرال استوار است و بحث خصوصی سازی و رقابت آزاد را مد نظر دارد. در این اقتصاد، بر خلاف اقتصاد کلاسیک، آزادی اقتصادی از نوع نامحدود نیست، بلکه آزادی نسبی بوده و از طریق نظارت دولت قانونمند می گردد. در واقع می توان گفت، مکتب نئولیبرال کامل ترین مکتب اقتصادی است، زیرا علاوه بر آن که بر روی آزادی نسبی، رفاه اقتصادی و سود که انگیزه های اصلی انسان می باشند، تاکید دارد به مسئله لزوم دخالت و نظارت دولت، به منظور برقراری و تنظیم رقابت های اقتصادی و کنترل و ضابطه پذیری آنها نیز توجه دارد.
نظام گردشگری از دیدگاه گان:
گان معتقد است که، تمام عناصر و اجزای نظام گردشگری، به دو گروه عرضه و تقاضا تقسیم میشود که تقاضا، شامل بازار های داخلی و بازار های بین المللی و ساکنین محلی که از جاذبه، تسهیلات و خدمات گردشگری استفاده می نمایند و عرضه، شامل جاذبه ها و فعالیت ها، تاسیسات اقامتی و دیگر امکانات و خدمات گردشگری می شود.
بحث اشتغال در صنعت گرشگری:
اکثر مشاغل در زمینه گردشگری، شغل های خدماتی مستقیم در بخش تسهیلات گردشگری وجاذبه ها هستند، که به طور عمده این مشاغل در هتل ها، جاذبه ها، رستوران ها، فروشگاه ها، و شرکت های مسافرتی دیده می شوند و همچنین در بخش های اقتصادی، فرصت های شغلی بیشتری در زمینه گردشگری در بخش هایی مانند: کشاورزی، ماهی گیری، تولید وساخت سرویس های حمل و نقل و جا به جایی دیده می شود. اکثر مشاغل مستقیم در بخش گردشگری، دارای ویژگی های مثبت زیر هستند:
- اکثر این مشاغل به نسبت آسان هستند.
- این مشاغل به مهارت و آموزش زیادی نیاز ندارند.
- بیش از سرمایه، نیازمند نیروی انسانی هستند.
مبحث درآمدزایی در صنعت گردشگری:
مخارج بازدید کنندگان، نه تنها بر فرصت های شغلی و دستمزدها اثر می گذارد بلکه درآمدی را نیز برای بخش عمومی و خصوصی ایجاد می نماید که این درآمد ها از طریق زیر حاصل می شوند: (که همان ویژگی های مثبت گردشگری و درآمدزایی نیز می باشند).
به دلیل اینکه شرکت های گردشگری مانند سایر تجارت های محلی، مالیاتی را به دولت پرداخت می کنند، بنابراین با توسعه گردشگری، درآمد حاصل از مالیات نیز افزایش می یابد. دریافت هزینه، بابت استفاده از تسهیلات عمومی (توالت، پارکینگ)، باعث افزایش درآمد کل حاصل از گردشگری می شود. دریافت مالیات داخلی و یا دیگر اشکال مالیات گردشگری، باعث افزایش درآمد گردشگری در مقصد می شود. این بودجه های اضافی، در اغلب موارد، می تواند برای حفظ بناهای تاریخی و ایجاد تسهیلات استفاده شود و همچنین به فعالیت های توسعه و تبلیغات کمک نماید. با این وجود، اندازه و تنوع اقتصاد محلی یک منطقه، تعیین کننده ارزش واقعی گردشگری برای آن منطقه است.
جمع بندی و نتیجه گیری:
گسترش روز افزون جمعیت در کلان شهرهای جهان، زمینه ساز پیچیدگی مسائل شهری شده است، به گونه ای که اکنون مدیریت شهر ها، نیازمند آشنایی، تحلیل و بررسی مسائل روز شهری می باشند. مسافرت های شهری، گام اول توسعه گردشگری و توریسم است. گردشگری، شامل همه خدمات و ویژگی هایی است که در کنار هم قرار می گیرند تا آنچه مسافر می خواهد، فراهم آورند، ولی سرآمدترین نوع گردشگری، مدل شهری آن است، به طوری که با توجه به جایگاه ویژه شهر، به ویژه کلان شهرها، در بسیاری از کشور های موفق در این صنعت، شهر، پایه واساس توسعه گردشگری است. ایجاد و توسعه فضاهای شهری مناسب، بازسازی فضاهای به ظاهر متروک و مرده به قصد زنده کردن جنبه های کهن جامعه، از جمله آثار توسعه گردشگری شهری است. بدین منظور، بسیاری از کلان شهرها درصددند تا از ویژگی ها و امکانات خاص شهر خود سود برده و از مزایای جلب توریست شهری بهره گیرند. ایجاد فضاهای شهری، بر اساس فعالیت های جدید و تاکید بر توسعه فعالیت های گرشگری و ایجاد جاذبه های بیشتر برای ماندگاری مسافران، همراه با توسعه هسته های کار و فعالیت، با هدف توسعه موزون شهر و پیوند کار و سکونت در تمام منطقه شهری و نیز ایجاد یک نظام چند هسته ای، انعکاس تجربه ها و درس های نظری و عملی است که از کلان شهرها و شهر های جهان می توان آموخت و به کار گرفت.
ایجاد و توسعه انواع مراکز اقامتی مدرن، فضاهای تفریحی و سرگرمی، فضاهای خرید بزرگ شهری، موزه ها و مراکز فرهنگی و هنری به ویژه فرهنگ و هنر بومی با هدف توسعه گردشگری، موجب بهرهمند شدن ساکنین شهر و گردشگران شهری، از این خدمات خواهد بود. بنابراین، در حال حاضر با توجه به گستردگی مدیریت شهری در کلان شهرهای کشور ها، بهره گیری از جاذبه های توریستی، می تواند نقش موثری در معرفی شهرها، به عنوان یک جاذبه گردشگری جهانی داشته باشد و تاثیر فراوانی در اقتصاد این شهرها داشته باشد.
راهکارها برای بهبود وضعیت صنعت گردشگری:
- توجه به قابلیت ها و پتانسیل های گردشگری موجود در کلان شهرها در تهیه طرح های توسعه شهری
- گسترش خدمات و امکانات زیربنایی لازم جهت توسعه گردشگری متناسب با اصول توسعه پایدار شهری
- ایجاد بانک اطلاعاتی و تهیه بروشورهایی که ضمن معرفی جاذبه های گردشگری کلان شهرها اطلاعاتی را در زمینه حفظ محیط زیست به گردشگران ارایه دهد.
- ایجاد کمپ های فصلی جهت استقرار گردشگران در نقاط جذاب گردشگری به منظور جلوگیری از استقرار پراکنده گردشگران در سطح طبیعت مانند تاسیس پارک های توریستی در کلانشهرها
- ساماندهی بازار های محلی و منطقه ای کلان شهرها به منظور فروش محصولات ساکنان منطقه کلان شهری به عنوان یک فرصت اقتصادی و فرهنکی مناسب جهت معرفی به گردشگران