بهداشت حرفه ای

تأمین، حفظ و ارتقای وضعیت جسمی، روحی و روانی فردی و اجتماعی کارکنان همه مشاغل، پیشگیری از بروز بیماری ها و حوادث ناشی از کار و انتخاب کارگر متناسب با شغلی که قابلیت انجام آن را دارد، از جمله اهداف بهداشت حرفه ای به شمار می روند . اشاره می گردد که منظور از بیماری ها و حوادث شغلی آنهایی هستند که در حین انجام کار و بواسطه آن رخ می دهند. از جمله آنها می توان به کری های حرفه ای ناشی از صدای غیر مجاز، بیماری های پوستی و ریوی، سرطان های شغلی و سایر بیماری های ناشی از عوامل زیان آور فیزیکی، شیمیایی و غیره اشاره نمود.

تخصص های فنی و مهندسی بهداشت حرفه ای

در بیشتر صنایع کشور به ویژه بخش های خصوصی و کوچک به دلیل محدودیت جذب نیروی انسانی از رشته های مختلف بهداشت، قسمتی از فعالیت های اصلی این رشته از طریق بهداشت حرفه ای یا واحد ایمنی و بهداشت صنعتی صورت می گیرد که از جمله این امور می توان به اجرای برنامه های واکسیناسیون، آموزش بهداشت فردی و عمومی، بهسازی محیط کار از نظر چگونگی تأمین آب آشامیدنی سالم، مدیریت جمع آوری و دفع بهداشتی زباله های صنعتی، طرح جمع آوری و تصفیه بهداشتی فاضلاب های صنعتی، نحوه کنترل حشرات و جوندگان موذی و ناقل بیماری، ایجاد تسهیلات رفاهی و بهداشتی و کنترل تغذیه کارگران اشاره نمود. لیکن به دلیل کم توجهی و عدم شناخت حوزه فعالیت های بهداشت حرفه ای از سوی مدیران و صاحبان صنایع، رسیدگی به امور فوق به اشتباه محور اصلی فعالیت های ایمنی و بهداشت صنعتی قرار گرفته و با تحت الشعاع قرار گرفتن فعالیت های تخصصی آن، این واحد بطور شایسته نمی تواند به اهداف اصلی خود دست پیدا کند. همچنین افکار عمومی کارکنان نیز به اینگونه امور معطوف گشته و همه خواسته های خود را در قالب بهداشت عمومی از این واحد پیگیری می نمایند .

فعالیت های بهداشت حرفه ای در همه سازمان ها شامل دو بخش ایمنی و بهداشت محیط کار است که در بخش ایمنی، شناسایی خطرات محیط کار و چگونگی کنترل آنها مورد بحث قرار می گیرد و شامل موضوعات متعددی ازقبیل ایمنی کار در مشاغل جوشکاری، تراشکاری، نجاری، غواصی، کار در ارتفاعات، حفر چاه و تونل، ایمنی ساختمان و ساختمان سازی، ایمنی ماشین آلات و ابزار، ایمنی برق، ایمنی حریق، ایمنی معدن و غیره می باشد .

در بخش بهداشت محیط کار نیز با هدف پیشگیری از بیماری های ناشی از کار، عوامل زیان آوری چون عوامل فیزیکی، شیمیایی، بیولوژیکی، ارگونومیکی، مکانیکی و عوامل روانی محیط کار مورد شناسایی، اندازه گیری، ارزشیابی و در نهایت کنترل قرار می گیرد، که در ادامه بحث اشاره مختصری به هر کدام از آنها خواهد شد .

در بحث عوامل زیان آور فیزیکی مواردی چون صدا، ارتعاش، روشنایی، فشار، پرتوها و شرایط جوی محیط کار (گرما، سرما و رطوبت) مورد تحقیق و بررسی قرار می گیرد که هر کدام به وسیله دستگاه های خاص اندازه گیری شده و بعد از ارزیابی شاخص های مربوطه در صورت نیاز به روش های مختلف مهندسی کنترل می گردد .

در بحث عوامل زیان آور شیمیایی نیز کلیه آلاینده های شیمیایی نظیر گازها و بخارات، و گرد و غبارها و بطورکلی سایر آئروسل ها مدنظر بوده که آنها نیز با استفاده از دستگاه ها و وسایل خاص آزمایشگاهی نمونه برداری و آنالیز گردیده و بعد از مقایسه با حدود مجاز پیشنهادی در صورت نیاز به روش های مختلفی مورد کنترل قرار می گیرند .

در بحث عوامل زیان آور مکانیکی نیز روی ضربات و تروماهای مکانیکی نظیر بیت، بوریست، پینه بستن و سایر صدمات فیزیکی بحث و بررسی صورت می گیرد .

در بحث عوامل زیان آور بیولوژیکی، کلیه پاتوژنها و عوامل بیماریزای میکروبی نظیر باکتری ها، ویروس ها، قارچ ها، انگل ها و ویبرویون ها و بالاخره بیماری های بیولوژیکی ناشی از آنها در مشاغلی چون دباغی ها، بیمارستان ها، آزمایشگاه ها، دامداری ها، کشتارگاه ها، مزارع و غیره مورد بررسی و کنترل قرار می گیرد .

در بحث عوامل روانی، بطور کلی کلیه عواملی که موجب بروز استرس ها و اختلالات روحی و روانی در محیط کار می شوند مورد شناسایی و کنترل قرار می گیرند .

بنا به اهمیت تأثیر عوامل روانی در میزان کارآیی و بهره وری افراد، اشاره می گردد که در بسیاری از کشورهای توسعه یافته و صنعتی، روانشناسی کار از اهمیت خاصی در جهت افزایش مهارت ها، سطح کارآیی افراد و در نتیجه بهره وری، برخوردار است و فارغ التحصیلان آن پس از جذب در محیط های کار در غالب تیم بهداشت حرفه ای نقش مهمی را در افزایش بهره وری ایفا می کنند. روانشناسان صنعتی علاوه بر تجزیه و تحلیل مشکلات اقتصادی، اجتماعی و خانوادگی کارگران و همچنین با ایجاد محیط کاری سالم و با نشاط، سعی می کنند تا از طریق ارایه و انجام تست های گوناگون، امکان جذب و استخدام نیروی کار مناسب را فراهم نمایند. به بیانی دیگر این افراد سعی در کشف انگیزه ها، استعدادها و ویژگی های لازم هر شغل نموده و افراد را جهت استخدام متناسب با مقتضیات شغلی هر حرفه راهنمایی می کنند .

در بحث عوامل زیان آور ارگونومیکی نیز بطور خلاصه اشاره می شود هدف اصلی کاهش صدمات و ناراحتی های آناتومیک (اسکلتی عضلانی) در مشاغل مختلف از قبیل رانندگی، خلبانی، اپراتوری، جابجایی حمل بار، پست های کار نشسته یا ایستاده مداوم و غیره می باشد. به لحاظ اهمیت مسایل ارگونومیکی محیط کار اشاره می گردد که دانش ارگونومیکی نیز مانند روانشناسی کار بصورت یک رشته مستقل در غالب تیم بهداشت حرفه ای نقش بسیار مهمی را در افزایش راندمان و بهره وری افراد ایفا می نماید .

برنامه های کلی و اجرایی بهداشت حرفه ای در کارخانجات

معاینات شغلی (قبل از استخدام، دوره ای و اختصاصی) به منظور ایجاد یک سیستم پایش و مراقبت دائمی
برنامه های مربوط به حفاظت و ایمنی به منظور ایجاد یک سیستم حفاظت فنی در محیط کار
برنامه های مربوط به بهداشت حرفه ای به منظور حفظ و ارتقای آن
ایجاد امکانات امدادی و درمانی اولیه
برنامه های مربوط به آموزش ایمنی و بهداشت شغلی
برنامه های مربوط به ناتوانی یا توانبخشی در صنعت
کنترل وضعیت تغذیه کارکنان

وظایف متخصصین بهداشت حرفه ای

در راستای سیستم ها و برنامه های اجرایی بهداشت حرفه ای، رئوس توانایی ها و وظایف متخصصین آن عبارتند از :

شناسایی، اندازه گیری، ارزشیابی و کنترل عوامل زیان آور محیط کار از طریق طراحی و نظارت بر ایجاد سیستم های فنی تأمین بهداشت نظیر طراحی روشنایی، طراحی سیستم های تهویه صنعتی، طراحی سیستم های تصفیه آب و فاضلاب صنعتی و غیره .
بررسی نحوه انجام کارها از نظر اصول ایمنی و ارگونومیک کار و ارایه روش های صحیح انجام آنها .
طراحی و نظارت بر ایجاد پست های کار ارگونومیکی نظیر پست های کار کامپیوتری، پست های کار مونتاژ، پست های کار تحریری، طراحی ارگونومیکی ابزارهای کار دستی، کنترل ها و نشانگرها و .....
آموزش نکات ایمنی و بهداشت حرفه ای محیط کار به کارگران
تأمین، آموزش و نظارت بر نحوه استفاده از وسایل حفاظ فردی توسط کارگران .

ایمنی و بهداشت کار

در محیط های صنعتی با وجود ماشین آلات و ابزار فراوان ، غالبا کارگران در معرض مخاطرات مختلف قرار دارند. با توسعه تکنولوژی و افزایش کاربرد ماشین در امر تولید نیز احتمال مخاطرات و حوادث در این گونه محیط ها زیاد تر می شود. سوانح در کارخانجات ممکن است باعث نقص عضو یا فوت افراد شود که به سهولت وسرعت قابل جبران نیست و برای سازمان فقدان یک متخصص که سالها برای تربیت او سرمایه و وقت مصرف شده است، زیان سنگینی به شمار می آید .

در سازمان های تولیدی که اصول و موازین (ایمنی و حفاظت فنی) مراعات نمی شود، روحیه کارکنان نیز ضعیف و متزلزل است و کمتر امکان دارد کارگر خوب و طراز اول در خدمت چنین سازمانهایی مشغول به کار باشد. بنابراین اجرای تدابیر و برنامه هایی به منظور ایمنی و حفاظت فنی کارکنان، در درجه اول اهمیت، در راستای تأمین و نگهداری نیروی انسانی، قرار دارد. در عین حال، صرف هزینه و تخصیص اعتبار در برنامه های سازمان، به منظور ابداع تدابیر و استقرار وسایل جهت جلوگیری از حوادث، در مقابل منافع حاصل از آن، اندک و ناچیز به شمار می رود .

حفاظت « اصولاً ایمنی، حفاظت فنی و بهداشت صنعتی رشته وسیع و گستردهای است که تحت عنوان به مجموعه تدابیر، اصول و مقرراتی گفته می شود که با به کار گرفتن آنها بتوان نیروی انسانی و » صنعتی سرمایه را در مقابل خطرات مختلف و محتمل در محیطهای صنعتی به نحو مؤثری حفظ و حراست کرد و یک محیط کاری بی خطر و سالم جهت افزایش کارایی کارکنان به وجود آورد.

ایمنی و بهداشت از دیدگاه قانون کار

موادی از قانون کار جمهوری اسلامی ایران مصوب 1369

ماده 1

کلیه کارفرمایان ، کارگران ، کارگاه ها، مؤسسات تولیدی ، صنعتی ، خدماتی و کشاورزی مکلف به تبعیت از این قانون می باشند .

ماده 2

کارگر از لحاظ این قانون کسی است که به هر عنوان در مقابل دریافت حق السعی اعم از مزد، حقوق، سهم سود و سایر مزایا به درخواست کارفرما کار می کند .

ماده 3

کارفرما شخصی است حقیقی یا حقوقی که کارگر به درخواست و به حساب او در مقابل دریافت حق السعی کار می کند ، مدیران و مسئولان و بطور عموم کلیه کسانی که عهده دار اداره کارگاههستند ،نماینده کارفرما محسوب می شوند و کارفرما مسئول کلیه تعهداتی است که نمایندگان مذکور در قبال کارگر به عهده می گیرند. در صورتیکه نماینده کارفرما خارج از اختیارات خود تعهدی بنماید و کارفرما آن را نپذیرد، در مقابل کارفرما ضامن است.

ماده 4

کارگاه محلی است که کارگر به درخواست کارفرما یا نماینده او در آنجا کار می کند: از قبیل موسسات صنعتی ،کشاورزی ، معدنی ،ساختمانی،ترابری، مسافربری، خدماتی ، تجاری ،تولیدی ، اماکن عمومی و امثال آنها. کلیه تاسیساتی که به اقتضای کار متعلق به کارگاه اند از قبیل نمازخانه ، ناهارخوری،تعاونی ها ، شیرخوارگاه، مهد کودک، درمانگاه، حمام ، آموزشگاه حرفه ای ، قرائت خانه، کلاس سوادآموزی و سایر مراکز آموزشی و اماکن مربوط به شورا و انجمن اسلامی و بسیج کارگران، ورزشگاه و وسایل ایاب و ذهاب و نظایر آنها جزء کارگاه می باشند .

ماده 5

کلیه کارگران ، کارفرمایان و نمایندگان آنان و کارآموزان و نیزکارگاهها، مشمول مقررات این قانون می باشند .

ماده 85

رعایت دستور العملهایی که از طریق شورای عالی حفاظت فنی (جهت تأمین حفاظت فنی) و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی (جهت جلوگیری از بیماریهای حرفه ای و تامین بهداشت کار و کارگر و محیط کار) تدوین می شود، برای کلیه کارگاه ها ،کارفرمایان ، کارگران و کارآموزان الزامی است .

ماده 87

اشخاصی که بخواهند کارگاه جدیدی تأسیس نمایند یا کارگاه موجود را توسعه دهند مکلفند بدوا برنامه کار و نقشه های ساختمانی و طرح های مورد نظر را از لحاظ پیش بینی در امر حفاظت فنی و بهداشت کار برای اظهار نظر به وزارت کار و امور اجتماعی ارسال نمایند .

بهره برداری از کارگاه ها :

منوط به رعایت مقررات حفاظتی و بهداشتی خواهد بود .

رعایت مقررات حفاظتی و بهداشتی مستلزم داشتن برنامه های ایمنی و بهداشت شغلی می باشد.

ماده 89

کارفرمایان مکلفند پیش ازبهره برداری ازماشین ها، دستگاه ها، ابزار و لوازمی که آزمایش آنها مطابق با آئین نامه های مصوب شورای عالی حفاظت فنی ضروری شناخته شده است، آزمایش های لازم را توسط آزمایشگاه ها و مراکز مورد تایید شورای عالی حفاظت فنی انجام داده و مدارک مربوطه را حفظ و یک نسخه ازآنها را برای اطلاع به وزارت کار و امور اجتماعی ارسال نمایند .

ماده 91

کارفرمایان و مسئولان کلیه واحدهای موضوع ماده 85 مکلفند بر اساس مصوبات شورای عالی حفاظت فنی برای تأمین حفاظت و سلامت و بهداشت کارگران در محیط کار ، وسایل و امکانات لازم را تهیه و در اختیار آنان قرار داده و چگونگی کاربرد وسایل فوق الذکر را به آنان بیاموزند و درخصوص رعایت مقررات حفاظتی و بهداشتی نظارت نمایند . افراد مذکور نیز ملزم به استفاده و نگهداری از وسایل حفاظتی و بهداشتی فردی و اجرای دستور العمل های مربوطه کارگاه می باشند .

مسئولیت های مدیران :

ایجاد یک محیط کاری سالم و ایمن
استقرار (برقراری) یک برنامه ایمنی و بهداشت
حصول اطمینان از اینکه کارگران آموزش دیده اند یا اینکه گواهی تخصصی لازم دارند .
گزارش حوادث و بیماری های شغلی مشاهده شده به مراجع ذیربط .
تدارک فوریت های پزشکی و کمکهای اولیه .
حصول اطمینان از واگذاری وسایل حفاظت فردی به کارکنان .
آماده نگهداشتن کارکنان با دادن اطلاعات ایمنی و بهداشت کار به آنها .
حمایت از سرپرستان در فعالیت های ایمنی و بهداشت کار .
ارزیابی عملکرد سرپرستان در زمینه اجرای برنامه های ایمنی و بهداشت کار

مسئولیت های سرپرستان :

تعلیم کارگران جهت بکارگیری روش های ایمن کار
اجرای مقررات ایمنی و بهداشت شغلی و نهادینه کردن آنها
اصلاح فعالیت ها
اطمینان از اینکه تنها کارگرانی با دستگاهها کار می کنند که آموزش مربوطه را دیده اند و یا دارای گواهینامه تخصصی کار با دستگاه هستند .
گزارش حوادث و وقایع
بازرسی از حوزه استحفاظی و بکارگیری اقدامات مفید به منظور به حداقل رساندن یا حذف خطرات
اطمینان از تعمیر و نگهداری صحیح تجهیزات
ارتقای سطح آگاهی کارکنان در ارتباط با مسائل ایمنی و بهداشت شغلی

مسئولیت های کارگران :

استفاده از وسایل ایمنی و حفاظت شخصی در صورت لزوم
بکارگیری روش های ایمن کار و رعایت موارد مندرج در خط مشی حفاظتی کارگاه
آگاهی از قوانین و اجرای آن
گزارش سریع هرگونه آسیب وارده به کارکنان یا بیماری های مشاهده شده به مسئول مربوطه
گزارش فعالیت ها و شرایط ناایمن در محل کار
مشارکت در کمیته های حفاظت فنی و بهداشت کار

مسئولیت های هماهنگ کنندگان :

آگاهی دادن به تمام کارکنان در زمینه موضوعات بهداشتی و ایمنی
هماهنگی درون سازمانی ، در خصوص انجام فعالیت های ایمنی و بهداشت کار
جمع آوری و تجزیه و تحلیل آمارهای مربوطه
پیش بینی و اجرای آموزشهای بهداشتی و ایمنی
هدایت کارهای تحقیقاتی به سمت مشکلات خاص موجود
توجه و حضور در جلسات کمیته های بهداشت و ایمنی

وظایف مسئولین ایمنی کارگاه ها :

کارفرمایان وظیفه دارند افرادی را که متخصص در امور ایمنی هستند بعنوان مسئول ایمنی انتخاب و استخدام کرده و به ادارات کار محل معرفی نمایند.مسئولین ایمنی در حقیقت اشخاصی هستندکه مشاور و همفکر مدیریت و کارگران اند و اینان با دیدی که در زمینه ایمنی دارند حامی جان و مال کارگران و کارگاه بشمارمی روند.